نگاهی به روابط ایران وآمریکا

روابط ایران وآمریکا رادرمرحله جدید پس ازماجرای اشغال سفارت آمریکا درتهران درنوامبر1979 تا جریان مک فارلین وایران کنترادر1986 وپس ازآن سقوط هواپیمای ایرباس ایرانی درآگوست 1988 تاهمکاری نسبی ایران درجنگ خلیج فارس درسال 1991 باید ازدوره دوم ریاست جمهوری بیل کلینتون موردبررسی قرارداد.

صرفنظرازنیمه اول دهه 1990 که مواضع آمریکا منعفلانه وعمدتاواگذارشده به اتحادیه اروپا درمقابل ایران بود فازجدید روابط بین دوکشوربه ماه آگوست 1996 برمی گردد یعنی زمانیکه دولت بیل کلینتون تحریم اقتصادی ایران راپس ازحادثه الخبرعربستان سعودی دردستورکارخودقرارداد.

هنوزچندی ازتصویب قانون فوق نگذشته بود که انتخاب محمدخاتمی اصلاح طلب بعنوان رییس جمهورایران روندفوق رابهم زده ونیازبه تغییرات اساسی درسیاستهای آمریکانسبت به ایران رااجتناب ناپذیرنمود، تغییرات تدریجی که باقراردادن سازمان مجاهدین خلق بعنوان مهمترین گروه مخالف رژیم ایران آغازگردیده وسه سال بطورانجامید تا درمارس 2000یعنی پس ازپیروزی اصلاح طلبان درانتخابات مجلس ششم شورای اسلامی وقرارگرفتن دوقوه مجریه ومقننه دراختیاراصلاح طلبان آمریکارابه این نقطه برساند که توسط مادلین آلبرایت دخالت آمریکا درسقوط دولت موردعذرخواهی رسمی قرار بگیرد، ایران ودولت حاکم برآن بعنوان "شرور" معرفی نشود، میدان کافی به گروههای لابی وطرفدارمصالحه دوکشور داده شود وچندین مورددیگرکه هنوزگوشه ها وزوایای آن روشن نشده است.

امابه روی کارآمدن محافظه کاران درآمریکا وحادثه 11/9 که سیاست خارجی آمریکا رادربست دراختیارنئوکانها قرارداد بطوراساسی مواضع این کشوررادرمقابل ایران دگرگون ساخته وتنها مانورهای بموقع محمدخاتمی درمحکومیت حادثه فوق ونیزهمکاری درسرنگونی دولت ارتجاعی طالبان دردسامبر2001 تاحدی به تعدیل مواضع آمریکاانجامید ولی این ماه عسل نیزدیری نپایید وجورج بوش رییس جمهورآمریکا در29 ژانویه 2002 باگنجاندن نام ایران درلیست چهارگانه کشورهای " محورشرارت" عملا نوعی اعلام جنگ غیررسمی رابه ایران درپیش گرفت (این عنوان ویژه کشورهای متخاصم درجریان جنگ دوم جهانی موسوم به دول "محور" یعنی آلمان وایتالیا وژاپن بود)

پس ازآن برنامه فعالیتهای اتمی ایران محورروابط ایران وآمریکاقرارگرفته واین امرمصادف باحمله آمریکابه عراق درمارس 2003 گردید که باسکوت وتایید نسبی ایران همراه بود. ایران درجریان جنگ فوق اخبارمربوط به مقاومت عراقی هارادرمقابل نیروهای آمریکایی مهاجم درانظارعمومی تبلیغ می کرد ولی دردرون هیات حاکمه اخباررسیده ازرضایت وخوشحالی رهبران ایران ازشکست وسرنگونی صدام حسین حکایت می کرد.

فاجعه زلزله بم که همزمان باحمله آمریکابه عراق به وقوع پیوست نیزبراساس پیام های دوستانه وپشتیبانی آمریکا موجی از امید درگشایش روابط فیمابین دوکشوررابهمراه داشت ولی این امرنیزدرسایه مباحث اتمی ایران ناپدیدگردید. پس ازآن بافرا رسیدن انتخابات تابستان 1384 یا ژوئن 2005 ترمیم رابطه ایران وآمریکا به داخل ایران کشیده شده وبعنوان ابزاری جهت ازمیان برداشتن رقبای سیاسی توسط کاندیداهای مختلف بکارگیری شدبطوریکه کلیه کاندیداها ازجناح راست وعنصربدنامی چون علی فلاحیان گرفته تا مهدی کروبی ازجناح چپ برلزوم حفظ رابطه باآمریکا صحه گذاشته وازآن دفاع می نمودندالبته تعلیق داوطلبانه غنی سازی اورانیوم وهمکاری نسبی دولت ایران باآژانس بین المللی انرژی اتمی نیزتاحدزیادی موجبات تعدیل مواضع آمریکارافراهم آورده بود.

روی کارآمدن احمدی نژاد درژوئن 2005 ولغوتعلیق غنی سازی درژانویه 2006 باردیگرایران رابه محورسیاست خارجی آمریکاتبدیل نمود وبالاخص اخلال درتثبیت مواضع نیروهای آمریکا وعراق که با پشتیبانی ایران انجام گرفته وتلفات سنگینی رابرنیروهای آمریکاواردمی ساخت نیزمزیدبرعلت گردیده بودبطوریکه درمارس 2006 کاندولیزا رایس وزیر امورخارجه آمریکا صراحتابرنامه اتمی ایران را مهمترین چالش سیاست خارجی آمریکا قلمداد وایران را "بانک مرکزی تروریزم" نامید که می بایستی به هرطریق ممکن باید مهارگرددمواضعی که چندی بعد دردسامبر2006 به صدورقطعنامه تحریم ایران توسط سازمان ملل باحمایت کامل منجرشد وتا پایان سال 2008 به چهارقطعنامه افزایش پیداکرد.

درژانویه2007 بازداشت عناصری ازنیروی قدس سپاه پاسداران درشمال عراق مجدد دورجدیدی راکه به موازات مذاکرات هسته ای می رفت تا درخصوص امنیت عراق به سرانجام برساند به حاشیه برده ولی طولی نکشید که باواسطه گری مقام عراقی عبدالعزیزحکیم دیالوگ مستقیمی بین ایران وآمریکا درماه می2007 بین سفرای ایران وآمریکا دربغدادبرقرارگردید. حسن کاظمی قمی سفیرایران دراین مذاکرات عضوشورای فرماندهی نیروی قدس سپاه پاسداران ومعاونت اطلاعاتی آن بوده وحمله موشکی به منطقه سبزبغداد که گفته می شود تنهاباپشتیبانی ایران میسرگردیده بود مذاکرات فوق رابه محاق برد و البته مانورهای جنگی طرفین درخلیج فارس، آزمایشات موشکی ایران وافزایش تعدادسانتریفوژهای نصب شده درتاسیسات غنی سازی اورانیوم درنطنزنیزنقش بسزایی دراین امرداشت.

درچنین شرایطی کم کم حملات لفظی ازسوی مقامات دوکشوربرعلیه همدیگرشدت گرفته وعملاسایه جنگ بیش ازهرزمانی برروابط دوکشورسایه افکنده بودامری که دیگرنمی توان آنرادرچاچوب استراتژیهای اعلام شده آمریکا نظیردیپلماسی " قایق های توپدار"، "چماق وهویج" ، " ماشه" یا " قورباغه درکاسه داغ" تلقی نمود ودرمحافل داخلی آمریکا بحث برسر نوع ونحوه عملیات برعلیه ایران بودکه به یکباره انتشارگزارش برآورداطلاعاتی آمریکا دردسامبر2007 آب سردی رابر کوره داغ روابط دوکشورپاشید بالاخص نکته اساسی گزارش که برتوقف فعالیتهای اتمی نظامی ایران درسال 2003 تاکید می نمود

پس ازانتشاراین گزارش که عملاموجب تضعیف موقعیت جنگ طلبان درهردوسو گردیدایران خطرحمله آمریکا راکاملا منتفی قلمداد وسازماندهی نیروهای نظامی خودرابراساس تهدید ازداخل ازسرگرفت والبته مانورهای نظامی ضعیف تری نیزدرخلیج فارس برای حفظ ظاهربه انجام رساندکه مهمترین آن رهاکردن اهداف کاذبی درمیدان مانورناوهای جنگی آمریکا درژانویه 2008 توسط نیروی دریایی سپاه پاسداران درخلیج فارس بود.

دور دوم وسوم مذاکرات بین رایان کراکرسفیرآمریکا وحسن کاظمی قمی سفیرایران دربغداد که بامحورامنیت عراق در جریان بود نیزموجبات تعدیل مواضع طرفین رافراهم کرده بطوریکه برخی ازرهبران وکادرهای اصلی ارتش المهدی وابسته به مقتدی صدرازعراق خارج وازشدت حملات به نیروهای امریکایی درجنوب توسط مین های کاشته شده کنارجاده ای نیزکاسته شد.

درآمریکا اما مسابقه انتخاباتی که بفاصله شش ماه قبل ازانتخابات ایران درجریان بود نیزاثری محسوس دراین تعدیل مواضع داشت وعملا ماههای آخرریاست جمهوری جورج بوش امکان هرگونه حرکت اساسی برعلیه ایران راازهیات حاکمه آن کشورسلب نموده بود وبه همین دلیل موضوع ایران یکی ازبحث برانگیزترین مواردمطرح دراین دوره انتخاباتی ازسوی کاندیداهای احزاب جمهوریخواه ودموکرات بود.

جان مک کین کاندیدای مطرح محافظه کاران سنتی ونو باسرودن آهنگ " بمب ایران" نوعی اعلام مواضع رابه نمایش می گذاشت ودرجناح دموکرات نیزهیلاری کلینتون مواضع سرسختی رادرمقابل ایران درپیش گرفته بودودراین میان باراک اوباما که بعدا به ریاست جمهوری رسید بااقدامی هوشمندانه دنیس راس سرپرست مذاکره کننده درجریان گفتگوهای صلح اعراب واسرائیل رابعنوان دستیارخوددرموردایران برگزید انتخابی که بعداباتشکیل گروه کارمشترک ومتشکل ازبرخی نخبگان دموکرات وحمهوریخواه به ارائه گزارش 117 صفحه ای انجامید گزارشی که درآن گفتگوی بدون قید وشرط در کنارجدول زمانی شش ماهه جهت رسیدن به توافق باایران برسربرنامه اتمی آن محوریت یافته بود گرچه باتوجه به بازی سه دهه ایران درروابط خودباآمریکا این امرچندان مورداستقبال تندروهای هردوطرف قرارنگرفت.

باراک اوباما پس ازروی کارآمدن باتشکیل یک هیات وگنجاندن دوعضوایران شورای روابط خارجی آمریکا ( ولی الله نصرورضاتکیه) درراستای اهداف خود(جهت نزدیکی به ایران) گام برمی داشت ودرسمت طرف ایرانی نیزاحمدی نژاد بابکارگیری حمیدمولانا بعنوان مشاورریاست جمهوری ومسئول سازماندهی امورآمریکا درمسیری کاملا متفاوت قرارگرفته بودندضمن آنکه دیواربلندبی اعتمادی بین طرفین هرگونه پیشرفت درامورراامری غیرممکن ساخته بود.

درراستای تلطیف فضای موجود درروابط دوکشورباراک اوباما رییس جمهورآمریکاپس ازپیروزی خود بمناسبت سال نو ایرانی وفرارسیدن ماه رمضان پیامهای صلح آمیزی رابه مقامات ایرانی ارسال داشته است واحمدی نژاد نیزبه نمایندگی طرف ایرانی پیامهای تبریکی رابمناسبت انتخاب باراک اوباما بعنوان رییس جمهورایالات متحده آمریکامتقابلا ارسال نموده است ولی این پیامها که بیشترجنبه تقویت روحی داشته تاکاربرداجرایی چقدرموثرواقع گردد البته جای شک وتردید بسیار داردوحل مشکلات آمریکا وایران تنهابه اهداف نهایی طرفین ازگفتگوهاورابطه دوجانبه بستگی داشته که آنهم بدلیل وجود تضادهای آنتاگونیستی بین طرفین امکان پذیرنیست.

ایران بدنبال سلاح اتمی جهت تثبیت خود درمنطقه وداخل کشوراست وتحت هیچ شرایطی ازاین هدف تحت پوشش حق غنی سازی اورانیوم باکاربرد صنعتی یاپزشکی و...چشم پوشی نخواهدکردوآمریکا نیزبدنبال خلع سلاح اتمی ایران است عدم تناسب بین دوهدف اصلی عمده مانع رسیدن به توافق درطرفین است ضمن آنکه سایرمواردفیمابین ازجمله حمایت ایران از تروریزم درسطح بین المللی، اخلال درروندصلح خاورمیانه، ونقض آشکارحقوق بشرتوسط ایران نیزچالش های جداگانه ای است که منافع طرفین رادرمغایرت کامل باهم ودراموراستراتژیک قرارمی دهد.

6 سپتامبر2009

آمریکا- زندان فیرفکس درویرجینیا